Çamkese böceği ne gösteriyor?

Bulunduğu yerlerde de bitkinin yaşamasına imkan veren iklim şartları böcek için uygun olmayabilir. Yani hem bitki türü hem de  iklimin aynı yer ve zamanda uygunluğu gereklidir.

Örnek olarak Çamkese böceğini alalım: Bu böceğin yumurtadan çıkan larvaları çam ağaçlarında çocukluğumuzda çok sevdiğimiz “pamuk helva” görünümünde keseler örer. Çeperleri öyle dokunmuştur ki hiçbir kuş içindeki larvalara ulaşıp, onları yiyemez. Bunlar onların evleri gibidir. İçlerinde bazen 400’e varan sayıda larva bulunur. Geceleri keseden çıkar, ağacın iğne yaprakları ile beslenirler.  Kışı o keselerin içinde geçirdikten sonra baharın başlangıcında bir trenin vagonları gibi dizilip ağacın gövdesinden inerler. Bu dizilişlerini hiç bozmadan toprak üstünde gezip uygun bir yerde toprağa girer, orada krizalit olurlar. Bir müddet sonra topraktan ancak iki gün kadar yaşayabilen kelebekleri çıkar.  Bu kelebeklerin tek görevi yumurtlamaktır.

Çıkan kelebekler yumurtlamak için çam topluluklarının, yol kenarı ve açıklık yerlerdeki ağaçlarının güney ve batı taraflarındaki dallarını seçer. Çünkü bu kelebek sıcağı sever. Yumurtalarını koyacağı ağacın gün içinde uzun süre güneş ışığı alması onun için önemlidir. Üstelik reçinesi bol çam türlerini hiç tercih etmez.

Kelebek bunları nasıl bilmektedir? Ağaçları nasıl ayırt etmektedir? Ona “ benim çocuklar bu ağaçta yaşayamaz” düşüncesini sağlayan nedir? Nasıl olur da herkesin yanlış olarak çam dediği bir ladin, sedir  veya göknar ağacına yumurtlamaz.?

Çünkü onun Allah vergisi bir yeteneği vardır: Koku ile sezer ve seçer. 

Bu kelebeğin hayatı gibi bilimsel adı da çok ilginçtir. Thaumetopoea pityocampa.

Ben Orman Fakültesinde ikinci sınıfa geçtiğimde entomoloji dersi de görmeye başlamıştık. Entomoloji böceklerin hayatını irdeleyen bir bilim dalıdır. Bütün öğrencilerin bu derste istisnasız en iyi öğrendikleri böcek Çamkese idi. Çünkü ismi ve yaşamı bizlere çok ilginç gelmişti.

Fakat bir problemimiz vardı: İstanbul’da bu böceğin arız olduğu çam ağaçlarını bularak yaşamını bir öğrenci olarak gözlemlememiz mümkün değildi. Çünkü entomoloji derslerinde öğrendiğimiz gibi bu böcek sıcak yerlerde yaşayabiliyordu. Literatüre göre dünyada Akdeniz havzasına has böcekti. Fakülte yaşamımda, 60’lı yılların sonunda bu böceği  ancak resimlerde ve Anadolu’nun güneyine yaptığımız bilimsel gezilerde görebiliyorduk.

Orman mühendisi olarak Orman Bakanlığında işe başladıktan dört sene sonra entomoloji benim hayatımın bir parçası oldu. Çünkü sonrasında otuz yıl entomolog olarak çalıştım. İzmit yöresinde Çamkese böceği yok denecek durumdaydı.

Aradan yıllar geçti.. Bakıyorum İzmit çevresindeki çam ağaçlarında Çamkese böcekleri gözle görülür miktarda arttı. Onlar buralardaki çamları artık mesken eylediler. Peki…Neden?

Sebebi kesinlikle belli: Küresel ısınma.

Artık İzmit ve çevresi de onun yaşamına uygun duruma geldi. Sıcaklık yeterli ve sevdiği çam ağaçları her tarafta var

Bu böceğin varlığını böylesine hissettirmesi bile küresel ısınmaya bağlı olarak İzmit yöresinde  de ortalama hava sıcaklığının arttığını gösteriyor. Isınma arttıkça Çamkese böcekleri de artacak kesin olarak. Onlar iklimde olup- biteni bizden iyi görüyor ve kendileri için iyi değerlendiriyorlar. Sıcaklık artışı onların lehine. Yaşam alanları artıyor. Daha çok ve kolay çoğalıyorlar. Ama bazı böcekler ve bitkiler bu artışa tahammül edemeyecek. Bunlar derin konular, bu satırlara sığdırmak zor. Ama bu böceğin varlığını arttırması küresel ısınmanın devamı halinde –ki devam edeceği kesindir- dünyanın ve dolayısıyla başımıza gelecek kötülüklerin yanında neredeyse hiç denilecek düzeyde. Çünkü artışla oluşacak problemleri çözmek ilerde hiç mümkün olmayacak. Nedeni belli; küresel ısınmaya bağlı olan gelişimler diğer olumsuzlukları tetikleyecek. Çaresiz kalacağız. Zaten bu süreç çoktan başladı. Bilim insanları böyle söylüyor ve böyle yazıyor. Onların dışında farkında olanlar azınlıkta…

Şu  hiç unutulmamalı: Tabiatta hiçbir şey tesadüfe bağlı olarak oluşmuyor. Sebep-netice ilişkisi hep geçerli. Atmosferde, sera etkili gazlar artıyor, dünyanın ortala sıcaklığı yükseliyor. Çamkese böceği de İzmit yöresi için bunun belirgin bir göstergesi.

Bir kelebeğin fark ettiğini sorumlu insanların görememesi ne tuhaf…